काठमाडौ। भारत सरकारले हालै एक बयान जारी गर्दै भारतीय सेनाले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा ‘अपरेसन सिन्दूर’ गरेको जनाएको छ। सरकारका अनुसार यो अपरेशनमा पाकिस्तानको कब्जामा रहेको कश्मीरमा रहेका आतंकवादी संरचनाहरूलाई लक्षित गरिएको थियो, जहाँबाट भारतमा आतंकवादी हमलाहरूको योजना बनाई कार्यान्वयन गरिएको थियो। बयानमा नौवटा स्थानहरूलाई निशाना बनाएको पनि उल्लेख छ।

अर्कोतर्फ, पाकिस्तानको सरकारी टेलिभिजनले सेनाका प्रवक्तालाई उद्धृत गर्दै भारतीय सेनाले पाकिस्तानमा तीन ठाउँमा मिसाइल आक्रमण गरेको दाबी गरेको छ। दक्षिण एसियाली राजनीतिलाई नजिकबाट नियालिरहेका जानकारहरूले भारतको सीमित सैन्य कारबाहीको सम्भावनालाई अस्वीकार गरेका छैनन्, जसले व्यापक युद्ध निम्त्याउन सक्ने खतरा छ।

यद्यपि, लेफ्टिनेन्ट जनरल ९रिटायर्ड० एसएच पनागले हतारमा सैन्य कारबाही गर्ने निर्णयविरुद्ध चेतावनी दिएका थिए। द प्रिन्टमा लेखिएको एक लेखमा उनले पाकिस्तान आणविक हतियार सम्पन्न देश भएको र भारतीय सेनाको सीमित सैन्य कारबाहीको जवाफ दिन पर्याप्त परम्परागत शक्ति भएको उल्लेख गरेका थिए। उनले लेखेका थिए, “भारतसँग कुनै पनि क्षेत्रमा, चाहे मिसाइल, ड्रोन वा वायुसेनाको शक्ति होस्, यस्तो प्राविधिक श्रेष्ठता छैन कि उसले कुनै क्षति बिना जवाफी सर्जिकल स्ट्राइक गर्न सकोस्। पाकिस्तानसँग जवाफ दिने क्षमता छ र हामी यसका लागि तयार हुनुपर्छ।”

उता, बीबीसीलाई दिएको एक अन्तर्वार्तामा पाकिस्तानका रक्षामन्त्री ख्वाजा आसिफले आफ्नो सेनाको तयारीबारे भनेका थिए, “हामीले तयारी गर्नु पर्दैन। हामी तयारी गरिसकेका छौं। हामी जुनसुकै परिस्थितिका लागि तयार छौं।” शनिबार पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री शहबाज शरीफले पनि ‘यदि कुनै दुस्साहसिक कार्य गरियो भने २०१९ कै जस्तो जवाफ दिइने’ बताएका थिए। उनको इशारा पुलवामा चरमपन्थी हमलापछि भारतले बालाकोटमा गरेको हवाई हमलातर्फ थियो, जब दुई देशका वायुसेनाबीच सीमित झडप भएको थियो।

ग्लोबल फायरपावरका अनुसार, २०२५ सैन्य शक्ति वरीयतामा भारत र पाकिस्तानबीच आठ स्थानको फरक छ। सन् २०२५ मा विश्वव्यापी सैन्य शक्तिमा १४५ देशमध्ये भारत चौथो स्थानमा छ भने पाकिस्तान १२औँ स्थानमा छ।

भारतीय सेनाको शक्ति

लगभग २२ लाख आर्मी जवान
४,२०१ ट्याङ्क
लगभग डेढ लाख बख्तरबन्द गाडी
१०० सेल्फ प्रोपेल्ड आर्टिलरी
३,९७५ तानेर लैजाने आर्टिलरी
२६४ मल्टि ब्यारेल रकेट आर्टिलरी
३ लाख १० हजार वायु सैनिक
कुल २,२२९ विमान, जसमा ५१३ लडाकु विमान र २७० ट्रान्सपोर्ट विमान
कुल विमानमा १३० हमला गर्ने, ३५१ प्रशिक्षक र ६ ट्याङ्कर फ्लीट विमान
सेनाका तीनवटै अंगमा गरी ८९९ हेलिकप्टर, जसमा ८० वटा अट्याक हेलिकप्टर
१।४२ लाख नौसैनिक
कुल २९३ युद्धपोत, जसमा दुई विमानवाहक पोत, १३ डिस्ट्रोयर, १४ फ्रिगेट, १८ पनडुब्बी र १८ कर्भेट युद्धपोत
लजिस्टिक्सको रूपमा ३११ एयरपोर्ट, ५६ बन्दरगाह, ६३ लाख किलोमिटर सडक र ६५ हजार किलोमिटर रेलवे कभरेज

पाकिस्तानी सेनाको शक्ति

लगभग १३।११ लाख आर्मी जवान
१।२४ लाख नौसैनिक
७८ हजार वायु सैनिक
कुल १,३९९ विमान, जसमा ३२८ लडाकु विमान, ९० अट्याक विमान, ६४ ट्रान्सपोर्ट विमान, ५६५ प्रशिक्षक विमान, ४ ट्याङ्कर फ्लीट र ३७३ हेलिकप्टर, जसमा ५७ अट्याक हेलिकप्टर
२,६२७ ट्याङ्क
१७।५ हजार बख्तरबन्द गाडी
६६२ सेल्फ प्रोपेल्ड आर्टिलरी
२,६२९ तानेर लैजाने आर्टिलरी
६०० मल्टि ब्यारेल रकेट आर्टिलरी
कुल १२१ युद्धपोत, जसमा ९ फ्रिगेट, ९ कर्भेट, आठ पनडुब्बी र ६९ पेट्रोल भेसल
लजिस्टिक्सको रूपमा तीन बन्दरगाह, ११६ एयरपोर्ट, ६० मर्चेंट मरीन फ्लीट, २ लाख ६४ हजार किलोमिटर सडक र ११।९ हजार किलोमिटर रेलवे कभरेज

कसको साथ कति आणविक हतियार

स्वीडेनको थिंक ट्याङ्क स्टकहोम इन्टरनेशनल पीस रिसर्च इन्स्टिच्युट ९सिपरी० को २०२४ को रिपोर्ट अनुसार, भारतसँग १७२ र पाकिस्तानसँग १७० आणविक वारहेड छन्। यद्यपि, दुवै देशसँग कति आणविक वारहेड तैनाथ छन् भन्ने स्पष्ट छैन। यस संगठनका अनुसार पाकिस्तान भारतसँग प्रतिस्पर्धा गर्न आणविक हतियार तयार गरिरहेको छ भने भारतको ध्यान लामो दूरीसम्म मार हान्न सक्ने हतियारको तैनाथीमा केन्द्रित छ, अर्थात् चीनलाई पनि निशाना बनाउन सक्ने हतियारहरू।

भारत र पाकिस्तानको छिमेकी र विश्वको तेस्रो ठूलो आणविक शक्ति चीनसँग आणविक हतियारको संख्या २२ प्रतिशतले बढेर ४१० बाट ५०० पुगेको छ।

गत वर्ष नोभेम्बरमा प्रकाशित बीबीसी उर्दू संवाददाता शकिल अख्तरको एक लेख अनुसार, भारत र पाकिस्तान दुवैले आफ्नो ड्रोनको संख्यामा तीव्र वृद्धि गरिरहेका छन्। रक्षा मामिला विश्लेषक राहुल बेदीका अनुसार, भारतसँग आगामी दुई देखि चार वर्षमा लगभग पाँच हजार ड्रोन हुनेछन्। उनका अनुसार पाकिस्तानसँग ‘भारतभन्दा कम ड्रोन’ भए पनि, पाकिस्तानसँग भएका ड्रोनहरूमा विभिन्न क्षमताहरू छन् र यो १० देखि ११ फरक बनावटका छन्।

गत वर्ष अक्टोबरमा भारतले अमेरिकाबाट साढे तीन अर्ब डलर मूल्यका ३१ प्रिडेटर ड्रोन खरिद गर्ने सम्झौता गरेको थियो। प्रिडेटर ड्रोनहरू विश्वका सबैभन्दा सफल र खतरनाक ड्रोन मानिन्छन्। तिनीहरूसँगै ५० करोड डलरका ती ड्रोनहरू मार्फत लक्ष्यलाई ध्वस्त पार्न प्रयोग हुने बम र लेजर गाइडेड मिसाइलहरू पनि खरिद गरिनेछन्। राहुल बेदीका अनुसार, पाकिस्तानले टर्की र चीनबाट ड्रोन आयात गर्छ। यद्यपि, उसले जर्मनी र इटालीबाट पनि ड्रोन खरिद गरेको छ। पाकिस्तानले बुराक र शाहपर जस्ता ड्रोनहरू आफैं पनि बनाएको छ। पाकिस्तानसँग टर्कीका आधुनिक ‘बायराक्तर’ ड्रोन टीबी टू र एकिन्जी छन् भने उसले चीनबाट ‘वेङ लोंग टू’ र ‘सीएच ४’ जस्ता ड्रोनहरू पनि हासिल गरेको छ।

पहलगाम हमलापछि तनाव चरममा

जम्मू कश्मीरको पहलगाममा चरमपन्थी हमलापछि भारत र पाकिस्तानबीच तनाव चरममा छ। भारतले दुई देशबीचको सिन्धु जल सन्धि निलम्बन गर्ने, सीमा नाका बन्द गर्ने र पाकिस्तानी नागरिकको भिसा रद्द गर्नेलगायत धेरै निर्णय गरेको छ। जवाफमा पाकिस्तानले १९७२ को शिमला सम्झौताबाट बाहिरिने घोषणा गरेको छ र नदीको पानी रोक्ने वा मोड्ने कुनै पनि प्रयासलाई ‘युद्धको कार्य’ मानिने र यसको पूर्ण शक्तिले जवाफ दिइने बताएको छ। दुवै देशका राजनीतिक नेतृत्वले एकअर्कालाई कडा चेतावनी र मुखतोड जवाफी कारबाही गर्ने तीखो बयानबाजी गरिरहेका थिए।

पहलगाम हमलापछि पहिलो पटक सार्वजनिक रूपमा भारतका प्रधानमन्त्रीले एक र्‍यालीमा भनेका थिए कि ‘हमला गर्ने आतंककारीहरूलाई कल्पनाभन्दा ठूलो सजाय दिइनेछ।’ उनले भने, “म सारा विश्वलाई यो सन्देश दिन चाहन्छु कि भारतले हरेक आतंकवादीलाई पहिचान गरी, खोजी गरी सजाय दिनेछ र उनीहरूलाई समर्थन गर्नेहरूलाई पनि‘ अब आतंकवादीहरूको बचेको जमिनलाई पनि माटोमा मिलाउने समय आएको छ।”

जबकि भारतका जलस्रोत मन्त्री सीआर पाटिलले ‘पाकिस्तानलाई एक थोपा पनि पानी नदिने सुनिश्चित गर्ने रणनीति बनिरहेको’ बताएका छन्। पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री शहबाज शरीफले कुनै पनि दुस्साहसको कडा जवाफ दिने बताएका छन् भने बीबीसीसँगको अन्तर्वार्तामा पाकिस्तानका रक्षामन्त्री ख्वाजा आसिफले पनि ‘सिन्धु जल सन्धि सम्बन्धी कुनै पनि कारबाहीलाई युद्धको घोषणा मानिने’ दोहोर्‍याएका छन्।